Ir al contenido

Rosmarinus

De Biquipedia
(Reendrezau dende Romero)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
O termino romero reendreza ta ista pachina. Ta la persona que va en romería se veiga Romeu.
Rosmarinus

Rosmarinus officinalis
Dominio: Eukaryota
Reino: Plantae
División: Magnoliophyta
Clase: Magnoliopsida
Subclase: Asteridae
Orden: Lamiales
Familia: Lamiaceae
Subfamilia: Nepetoideae
Tribu: Mentheae
Chenero: Rosmarinus
Linnaeus, 1758

Rosmarinus (L., 1758) ye un chenero de plantas lamiacias que tienen per caracteristica millor reconoixedera la suya aromaticidat. Son autoctonas d'a cuenca mediterrania, habitando-ie ecosistemas diversos dende o nivel d'a mar dica bels 1400 metros d'altitut. Tienen fuellas chicas, tiercas y coriacias, que responden bien a las baixa humedat y alto grau d'insolación propios d'os ambients mediterranios, anque la suya resistencia a las sequeras no ye tan important como en belaltros cheneros, per el que gosan remitir en territorios esteparios u semideserticos en os que i compiten millor especies como lo sisallo, as ontinas u as aliagas.

As especies de Rosmarinus tienen en toz os casos port herbacio cuan son chóvens, y forman matas arbustivas con a edat, arribando dica a formar trancos lenyosos en as partes mas viellas, anque dende lo suyo naiximiento presentan una forma muit ramificada. En Aragón i predomina la especie Rosmarinus officinalis, anque en o sud d'a Peninsula Iberica y en bels puntos d'o Magreb s'ha descrito una especie diferent (Rosmarinus eriocalyx) que podría ser ocasional en chunto con as poblacions de R. officinalis. Actualment, no se reconoixen si que 3 especies como miembros d'o chenero Rosmarinus.

Nombre[editar | modificar o codigo]

En tot Aragón o solo nombre patrimonial ta istas plantas ye romero[1] u romer,[1] sin que s'haiga documentau garra forma influida per o catalanismo «romaní» u lo galicismo «rosmarin». A distribución cheografica de l'un o l'altro pende d'a propensión a la perduga d'a vocal final atona de cada parla: «Romero» ye la forma predominadera en tot lo territorio, sin cuasi destincions d'entre comarcas orientals u occidentals, nortencas u meridionals, anque cal planteyar-se si iste fenomeno no puede haber-se visto favoreixido per a preponderancia d'a luenga castellana que no conoix si que ixa forma, a tamas de l'altra forma.

A forma «romer», con perduga d'a -O final atona, ye una forma chenuina de l'aragonés, talment arcaica, que manifiesta la tendencia d'a parla de bellas zonas cheograficas dintro d'o dominio lingüistico aragonés a la perduga d'ixa vocal final a partir de formas latinas y protorromances («romerus», «romeru/o») que sí que la i hesen habido. Se documenta como «romer» en Varbenuta[1] (Alto Galligo), Benás[1] y Erisué[1] (Ribagorza) y en belaltros nuclios repartidos per as comarcas de l'Alto Galligo (menos), Sobrarbe (val de Puértolas[2]) y Ribagorza.

Imáchens[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 (an) VIDALLER TRICAS, Rafel, Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza 2004. ISBN 978-84-8986-235-7
  2. A forma «romere» la conoixen personas naturals de Puértolas, anque como forma antiga que huei dengún no utiliza. Ista parola manifiesta una posible adquisición tardana d'una -E protetica a partir de «Romer». Iste fenomeno fonetico, l'adición d'una -E (que se diz protetica) en a terminación d'as parolas que s'intuye que han gosau perder a vocal final atona, ye actualment desusau en a val de Puértolas, y ya no se troba en uso si que en a vecina val de Chistau, de forma muit puntual y vinculada en a chent de mas edat.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]